نگاهی تطبیقی به جایگاه تفسیری در مجمع البیان و مفاتیح الغیب (با محوریت آیة ولایت)*

نویسندگان

چکیده

تفسیر و فهم صحیح قرآن مبتنی بر قواعد خاصی است که در فرایند تفسیر به کار گرفته می‌شود. میزان تقید مفسر به این قواعد و نحوۀ به کارگیری آن‌ها، رابطۀ مستقیم با میزان دستیابی وی به مراد جدی خداوند دارد. در میان موضوعات قرآنی، موضوع «ولایت و امامت» از مباحث مهم و کلیدی محسوب می‌شود که گاه برداشت‌های تفسیری متفاوتی از آیات مربوط به این موضوع نزد شیعه و اهل ‌سنت صورت گرفته است. بسیاری از این اختلافات ریشه در استفاده، عدم استفاده و یا استفادۀ نادرست از قواعد تفسیری دارد. لذا هدف اصلی نوشتار حاضر، پاسخ به این سؤال است که قواعد تفسیری چه جایگاهی در تفسیر مجمع‌البیان و مفاتیح الغیب به ویژه در تفسیر آیۀ ولایت دارد. این پژوهش با روش تحلیلی - توصیفی درصدد بررسی میزان و نحوۀ کاربرد قواعد تفسیری نزد این دو مفسر است تا از این رهگذر منازعات دیرینه اهل ‌سنت و شیعه حول موضوع ولایت ریشه‌یابی گردد. طبق یافتۀ این تحقیق، مهم‌ترین قواعدی که در تفسیر آیۀ ولایت مورد بهره‌برداری دو مفسر فوق قرار گرفته است: توجه به قواعد ادبیات عرب، سیاق آیات، سبب نزول، توجه به آیات دیگر.

کلیدواژه‌ها