تحلیلی بر حوادث صدر اسلام * (با بررسی ساختار جمعیتی اصحاب پیامبر اکرم’ از منظر قرآن و تفاسیر فریقین)

چکیده
در زمان حیات رسول خدا’ حوادثی مانند شکست جنگ اُحد به سبب نافرمانی برخی از اصحاب، حدیث افک و تخلف گروهی از اصحاب از همراهی با پیامبر در جنگ تبوک رخ می‌دهد. پس از رحلت پیامبر نیز برخلاف وصیت ایشان، خلافت امیرمؤمنان تحقق نمی‌یابد و اختلاف بزرگ بین مسلمانان پدید می‌آید؛ اختلافی که در تحولات بعدی جهان اسلام تا به امروز مؤثر بوده است. درباره عوامل و ریشه‌های این مسائل، تحقیقات فراوانی انجام گرفته است. این مقاله ریشه‌های این حوادث را با بررسی ساختار جمعیتی مسلمانان از نظر تعهد و وفاداری به اسلام و رهبری آن مورد بررسی قرار داده است. این تحقیق که براساس آیات قرآن کریم و تفاسیر فریقین انجام گرفته، نشان می‌دهد که اصحاب پیامبر اکرم از نظر ایمان به خداوند و رسول او و پایبندی به دستورات الهی به چند گروه تقسیم می‌شدند: خداباوران پارسا؛ افراد بی‌بصیرت یا سست‌ایمان؛ منافقان یا مسلمانان مصلحتی.
منافقان در عصر رسول خدا’ در تمام عرصه‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، با برنامه بر ضد اسلام و پیامبر اکرم’ فعالیت می‌کردند و عده‌ای در اثر ناآگاهی یا ضعف ایمان، در شرایط حساس، وظیفه خود را به درستی انجام نمی‌دادند و به گونه‌ای در تحقق اهداف منافقان و مشرکان مؤثر بودند. ازاین‌رو تحقق حوادثی برخلاف خواست پیامبر اکرم’ امری دور از انتظار نبوده است. ضمنا روشن خواهد شد که قرآن نه نگاه افراطی قدسی‌انگارنه به همه صحابه دارد و نه نگاه تفریطی ارتدادانگارانه؛ بلکه نگاهی اعتدالی به این موضوع دارد.